دار تابلو فرش و انواع آن ارسال دیدگاه
در سری مطالب مربوط به توضیح موارد مرتبط به نخ و نقشه تابلو فرش، در این مطلب انواع دار تابلو فرش که مورد استفاده بافندگان تابلو فرش میباشد را بررسی خواهیم کرد.
اینکه انواع دار های قالی چه تفاوت هایی باهم دارند و چه نوع دار قالی بهتر است استفاده کنیم و چه نوع داری برای تابلوفرش ما مناسب است را در این مقاله پاسخ خواهیم داد. با ما همراه باشید تا انواع دار قالی را بررسی کنیم تا ببینید چه نوع داری برای فرش و تابلو فرش شما مناسب است.
دار قالی از ملزومات بافت تابلو فرش است که برای بافت تابلو فرش نیاز است. دار تابلو فرش در انواع مختلفی ساخته میشود. نوع دار قالی یا همان دار تابلو فرش نسبت به نوع بافت و سایز فرش و تابلو فرش انتخاب میشود.
دار های تابلو فرش به بخش بندی های مختلفی تقسیم میشوند. اولین تقسیم بندی از نظر نوع دار، دار قالی افقی و دار قالی عمودی است. امروزه اکثرا از دار قالی عمودی استفاده میشود که این نوع دار نیز انواع مختلفی دارد که در ادامه بررسی خواهیم کرد.
دار قالی افقی یا خوابیده
در بین انواع دار قالی موجود، دار افقی که به دار خوابیده و زمینی نیز معروف است، قدیمی ترین نوع دار میباشد که استفاده از آن (به جز در روستاها و عشایر) منسوخ شده است. حتی در بعضی از موزه ها این نوع دار قالی به عنوان نماد دار ایرانی به نمایش گذاشته میشود.
اجزای تشکیل دهنده دارهای افقی عبارت است از: سردار، زیردار، هاف، کوجی و چهار عدد پایه فلزی یا چوبی. به وسیله این پایه ها دار به زمین کوبیده شده و محکم میشود.
مهمترین مزیت دار افقی قیمت پایین آن است که البته امروزه در بازار نایاب است. همچنین برای عشایری که داخل چادر با ارتفاع کم زندگی می‌کنند میتواند دار مناسبی بوده و نصب و استفاده آسانی داشته باشد. اما در مقابل این نوع دار، معایب عمده ای دارد که به همین دلایل نیز استفاده از آن منسوخ شده است. از معایب آنها میتوان کمردرد، گوژ پشتی، زانو درد و اشغال فضای زیاد را نام برد. در نتیجه استفاده از دار افقی گزینه مناسب و استانداردی نبوده و صرفا جهت آشنایی آن را در این مطلب بررسی کردیم.
دار قالی عمودی یا ایستاده
با پیشرفت و گسترش قالی بافی و بافت تابلو فرش، به همان میزان نیز نقص ها و مشکلات دار قالی حذف شدند و انواع مختلف دار های عمودی جایگزین دار های افقی شدند.
در گذشته از دار های چوبی استفاده میشد که بدلیل استحکام پایین و کج شدن دار هنگام بافت تابلو فرش استفاده از دار های چوبی نیز منسوخ شده است. امروزه از دار های فلزی استفاده میشود که با استفاده از فلز مربعی (قوطی) یا لوله فلزی ساخته میشوند.
دار های عمودی فلزی از نظر نوع نصب و نوع بافت در انواع مختلفی موجود هستند. این دار ها عمدتا با نام های دار ثابت (فارسی) و دار تبریزی (ترکی) شناخته میشوند. از بین انواع دار، دار تبریزی به دلیل راحتی استفاده امروزه در سراسر کشور استفاده میشود که نسبت به سایز تابلو فرش و نوع چله کشی در انواع مختلفی تولید میشوند.
دار ثابت یا فارسی
در بین انواع دار قالی، دار فارسی استفاده کمتری برای بافت تابلو فرش دارد. این نوع دار میتواند گزینه مناسبی برای بافت فرش های بزرگ فارسی بافت باشد. این دار ها به اندازه 30 تا 40 سانتی متر به زمین فرو رفته و ثابت میشود. طراحی دار فارسی به گونه ای است که با افزایش طول فرش بافته شده، ارتفاع بافنده نیز باید تغییر کند. به همین دلیل، بافندگانی که از این دار ها استفاده می‌کنند از دو نردبان و یک تخته برای نشستن استفاده می‌کنند که به تخته بند معروف است. با افزایش ارتفاع بافت، ارتفاع تخته بند نیز بالا می‌رود که بافت فرش راحت تر باشد.
دار تبریزی یا ترکی
با اینکه اسم این دار دار تبریزی است اما بیشتر بافندگان در سراسر کشور از این نوع دار استفاده می‌کنند. این نوع دار به دلیل راحتی استفاده در بین انواع دار، از محبوبیت بالایی برخوردار است.
این نوع دار از سردار، زیردار و راست رو تشکیل شده است. در نوع پایه دار از پایه ثابت یا متحرک نیز استفاده میشود. در نوع چرخشی از چوب برای فاصله دادن به تار های جلویی و پشتی استفاده میشود.
*** این مقاله را نیز بخوانید : همه چیز درباره چله تابلو فرش و انواع چله کشی
انواع دار تابلو فرش و قالی (تبریزی یا ترکی)
دار یک طرفه تابلو فرش
دار یک طرفه به دار هایی گفته میشود که امکان پایین کشی نداشته و چله کشی آن بصورت یک طرفه انجام میشود. تابلو فرش نیز در یک طرف آن بافته میشود. عمده دار های استفاده شده برای تابلو فرش های تبریز از نوع دار یک طرفه هستند. مزیت دار های یک طرفه بافت آسان در این دار ها میباشد که نیازی به پایین کشی ندارند.
تنها عیبی که میتوان برای این دار ها بیان کرد این است که در صورتی که ارتفاع تابلو فرش زیاد باشد، بدلیل عدم امکان پایین کشی، دار دارای ارتفاع زیاد بوده و بافت بخش های پایانی تابلو فرش سخت خواهد بود و بافنده برای بافت نیاز به صندلی یا تخته بند خواهد داشت. برای تابلو فرش های کوچک با ارتفاع کم، این دار مناسب ترین دار میباشد.
دار چرخشی یا گردان (دو طرفه) تابلو فرش
نوع دیگر، دار چرخشی است که به دارهایی گفته میشود که امکان پایین کشی دارند و دو طرف آن چله کشی میشود که به آن چله کشی دو طرفه گفته میشود. به این دار ها ، دار گردان یا دو طرفه نیز گفته میشود. در قسمت بالا و پایین آن تخته هایی با لبه گرد نصب میشوند که تار های جلو و پشت آن از هم فاصله داشته باشند.
مزیت این دار ها این است که امکان بافت تابلو فرش با ارتفاع زیاد را برای بافنده آسان میکند. بافنده پس از بافت قسمتی از تابلو فرش میتواند پیچ های دار را شل کرده و تابلو فرش را پایین کشی کند تا بافت ادامه تابلو فرش راحت تر باشد. پس از عمل پایین کشی، مهره های دار سفت شده و تابلو فرش ثابت میشود. از معایب این دار نیز میتوان به این مورد اشاره کرد که پایین کشی دار نیاز به مهارت دارد و هنگام پایین کشی باید دقت کرد که تابلو فرش کج نشود.
دار پایه دار تابلو فرش
دار هایی که ذکر کردیم بصورت بدون پایه هستند و برای استفاده از آن باید دار به دیوار تکیه داده شود. بافنده هایی که با مشکل کمبود جا مواجه هستند میتوانند از دار پایه دار استفاده کنند که نیازی به تکیه دادن به دیوار ندارند و روی پایه می‌ایستند. هر دو نوع دار (دار یک طرفه و دار چرخشی) میتواند بصورت پایه دار ساخته شود. دار های پایه دار در دو نوع پایه متحرک و پایه ثابت ساخته میشوند.
دار پایه دار با پایه متحرک
در دار های پایه دار با پایه متحرک، پایه ای که روی دار نصب میشود متحرک بوده و با باز کردن مهره کناری آن میتوان پایه را کوتاه یا بلند تر کرد. یعنی ارتفاع دار با این پایه ها قابل تنظیم بوده و تا 30 الی 40 سانتی متر میتوان دار را بلند یا کوتاه تر کرد. این کار باعث میشود که بافنده بتواند ارتفاع محل بافت را برای خود تنظیم کند و بافت آن آسانتر باشد. این پایه ها هم میتوانند بدون قسمت نگهدارنده باشند که در این صورت باید به دیوار تکیه داده شوند. و هم اینکه میتوانند دارای پایه نگهدارنده باشند که دار روی آن بایستد.
دار پایه دار با پایه ثابت
دار های پایه دار با پایه ثابت نیز دارای پایه هایی هستند که بصورت ثابت به دار جوش داده شده اند و دار روی این پایه ها می‌ایستد. همانطور که از نام آن پیداست، پایه این دار ها بصورت ثابت بوده و امکان بلند و کوتاه شدن را ندارند. استفاده از این پایه ها فقط برای این است که دار نیازی به تکیه دادن به دیوار نداشته باشد. در تصویر زیر که تصویر دار فندک دار میباشد، میتوانید پایه های ثابت را مشاهده کنید.
دار فندک دار
دار فندک دار نیز یکی از انواع دار چرخشی است که در آن تار ها به جای آنکه در قسمت بالایی دار چله کشی شوند، روی استوانه چوبی یا فلزی که به موازات سر دار و کمی پایین تر از آن قرار دارد و به فندک معروف است، چله کشی میشوند.
فاصله سر دار و فندک به وسیله دو عدد پیچ و مهره بلند در اندازه اولیه تنظیم میشود. پس از بافت مقداری از تابلو فرش و بالا رفتن ارتفاع آن، با پیچاندن مهره طول پیچ را بلند می‌کنند و به این وسیله فاصله بین فندک و سر دار بیشتر میشود و چله ها شل شده و فرش پایین کشی میشود. به این ترتیب قسمت بافته شده فرش به پشت دار منتقل شده و پس از پایین کشی، بار دیگر طول پیچ را کوتاه کرده و فاصله بین فندک و سر دار کم میشود.
اجزای تشکیل دهنده دار قالی
اسکلت اصلی دار
اسکلت دار در بین انواع دار تابلوفرش تقریبا در همه مدل ها ثابت و یکسان است. میتوان گفت اسکلت و چهار چوب دار، دارای 4 قسمت میباشد.
دو قسمت افقی که در بالا و پایین دار بصورت موازی قرار می‌گیرند و نقش آنها علاوه بر ایجاد شکل ظاهری دار، مهار چله ها است. از بالا و پایین آن ها چله ها رد میشوند. به قسمت بالایی در اصطلاح «سر دار» و به قسمت پایینی «زیر دار» گفته میشود.
دو قسمت عمودی نیز چپ و راست دار را تشکیل می‌دهند که وظیقه آنها اتصال سر دار به زیر دار و تشکیل چهارچوب دار میباشد. به این میله ها و فلزهای عمودی کناری «راست رو» گفته میشود.
چوب هاف
چوب هاف به چوب نازکی گفته میشود که بین تارها قرار گرفته و حدود 5 سانتی متر از هر طرف بیرون میزند. این چوب قابلیت جابجایی به بالا و پایین را دارد. چوب هاف با زیاد کردن فاصله ضربدری بین چله ها باعث میشود که عمل پود کشی بسیار آسان تر انجام شود. این چوب میتواند در همه انواع دار تابلوفرش استفاده شود. خود شما نیز میتوانید یک چوب یا شلنگ نازک را از قسمت بالایی دار که فاصله چله ها از هم زیاد میباشد بین چله ها وارد کرده و دارتان را مجهز به چوب هاف کنید. اکثرا از این چوب در دارهای فارسی استفاده میشود.
کوجی
این وسیله فقط در دار های فارسی کاربرد دارد که به روش فارسی بافت بافته میشوند. کوجی یا نیره گی یک میله از جنس فلز یا چوب است که قطر آن حدود 5 سانتی متر است. نقش آن در دار قالی، تنظیم چله ها و تفکیک آنها میباشد. همچنین این وسیله از کج شدن فرش نیز جلوگیری میکند.
گلیم بافی دار تابلو فرش
پس از چله کشی، برای محکم کردن قسمت پایینی فرش، عمل گلیم بافی روی دار انجام میشود. به این صورت که 5 رج پود ضخیم و پود نازک در قسمت پایینی چله ها پود کشی شده و کوبیده میشود تا چله ها در جای خود ثابت شده و پایین تابلو فرش محکم باشد. پس از چله کشی و گلیم بافی، دار تابلو فرش آماده بافت خواهد بود. در مطلبی جداگانه بصورت مفصل عمل گلیم بافی را توضیح خواهیم داد.
*** این مقاله را نیز بخوانید : دار چله ابریشم بخریم یا دار چله پنبه ؟ | تفاوت تابلو فرش چله ابریشم و چله پنبه
کلام آخر
در این مطلب انواع دار تابلو فرش را توضیح دادیم. هر کدام از دار ها مزایا و معایب مربوط به خود را دارند. شما میتوانید با توجه به سایز تابلو فرش و راحتی خودتان نوع دارتان را انتخاب کنید.
دار های ارسالی همراه نخ و نقشه های آرازفرش نیز با توجه به سایز تابلوفرش، از نوع یک طرفه یا چرخشی بدون پایه و بدون چوب هاف هستند. برای سفارش دار پایه دار هنگام سفارش این مورد را ذکر کنید. شما میتوانید همراه نخ و نقشه، دار چله کشی شده را نیز از آرازفرش سفارش دهید.