نخ – انواع نخ و کاربردهای آن ارسال دیدگاه
نخ به رشته های نازک و بلندی گفته میشود که با روش های مختلف ریسندگی از کنار هم قرار گرفتن الیاف به وجود می آید. نخ در صنایع نساجی، صنایع پزشکی، بافت فرش و تابلو فرش، دوخت پارچه و لباس و … کاربرد دارد. در این مقاله انواع نخ و روشهای تولید آن و نوع نخهای مورد استفاده در تابلوفرش دستباف را بررسی کرده و نکاتی درباره کیفیت نخ ذکر خواهیم کرد.
الیاف
الیافی که برای ریسندگی نخ استفاده میشود، بصورت طبیعی و مصنوعی تولید میشوند. با به هم پیوستن این الیاف، نخ های طبیعی و مصنوعی ساخته می شوند.
الیاف طبیعی به الیافی گفته میشود که بصورت طبیعی در طبیعت وجود دارد و توسط انسان ساخته نمیشود. این الیاف دارای کیفیت بالاتری هستند. الیاف طبیعی به صورت حیوانی و گیاهی در طبیعت وجود دارند. برای مثال الیافی که از پشم گوسفند یا پیله ابریشم تهیه میشوند، از الیاف طبیعی حیوانی هستند. و الیافی که از گیاهانی مانند پنبه، کنف، کتان و … تهیه میشوند از الیاف طبیعی گیاهی هستند.
الیاف مصنوعی به دست انسان ساخته میشوند. مواد اولیه برخی از آنها ریشه در طبیعت دارند و برخی نیز از مواد شیمیایی ساخته میشوند. از الیاف مصنوعی میتوان الیاف سلولز، ویسکوز، اکرلیک، نایلون و… را نام برد.
ریسندگی
به عمل تبدیل الیاف به نخ، ریسندگی گفته میشود. انسان از هزاران سال پیش به این موضوع پی برده بود که اگر دسته‌ای از الیاف را با کشش دادن، موازی کرده و آن را تاب دهد فشار و اصطکاک به وجود آمده بین الیاف، باعث درگیری آنها به یکدیگر شده و رشته‌ای مقاومتر را تشکیل می‌دهند که همان نخ است. این عمل اساس تبدیل الیاف به نخ است که ریسندگی نامیده میشود.
ریسندگی بر سه اصل استوار است: کشش دادن و موازی کردن الیاف، تاب دادن، پیچیدن. و در نهایت تولید نخ.
ریسندگی از اولین صنایعی است که انسان آن را کشف کرده است. در ابتدا با استفاده از یک دوک چوبی تعداد بیشماری از الیاف به هم تابیده شده و نخ تهیه شد. این روش تا مدت زیادی ادامه داشت تا اینکه در قرن 14 اولین قدم ها برای ریسندگی ماشینی در اروپا و هند برداشته شده و نوع پیشرفته آن اختراع و به کار گرفته شد. در قرن 16 نیز چرخ های ریسندگی جدید ساخته شدند. بالاخره در قرن 18 ماشین ریسندگی اختراع شد و سیستم تولید نخ به کلی دگرگون شد. اختراع ماشین های ریسندگی، باعث افزایش سرعت تولید نخ، کاهش هزینه تولید و افزایش کیفیت آن شد.
جنس نخ
نخ ها از نظر جنس به انواع مختلفی تقسیم بندی میشوند:
نخ طبیعی که از الیاف طبیعی تولید میشود. مانند نخ پنبه یا نخ ابریشم.
نخ مصنوعی که از الیاف مصنوعی مانند پلی استر تولید میشود.
نخ مخلوط یا مختلط که ترکیبی از الیاف طبیعی و مصنوعی هستند. مانند نخهای پلی استر پنبه و یا پلی استر پشم.
انواع نخ
نخ پشمی: نخهای پشمی از نخهای با الیاف طبیعی حیوانی هستند. نخ های پشمی از الیاف بدست آمده از پشم گوسفند تهیه شده و دارای استحکام بالا و ضخامت زیاد هستند که از آنها برای دوخت پارچه های کلفت استفاده میشود و در بافت فرش و تابلو فرش نیز بسیار مورد استفاده قرار میگیرد. این نخ ها کیفیت گوناگونی دارند. عوامل گوناگون، از نژاد گوسفند گرفته تا زمان چیدن پشم و نحوه ریسیدن نخ در کیفیت پشم دخیل میباشند. هنگام خرید نخ های پشمی باید به کیفیت آن بسیار توجه کرد. قدرت مقاومت الیاف پشم در برابر عوامل خارجی خیلی زیاد است و در مقایسه با الیاف گیاهی مقاوم تر است. رنگ‌پذیری نخ پشمی که یکی از عوامل مهم در نساجی است، بسیار خوب است و به همین دلیل برای استفاده در تابلو فرش بسیار مناسبند.
نخ پنبه: این نوع نخ از الیاف طبیعی گیاهی که در دانه گیاه پنبه نهفته است بدست می آید که در اندازه های مختلف تولید میشوند. پنبه پس از برداشت، تمیز شده و رنگ می شود و بعد از ریسیدن تبدیل به نخ پنبه می شود. از این نخها در خیاطی برای کوک زدن و رویه کاری لباس ها استفاده می‌کنند. الیاف و نخ های پنبه ای در قالی بافی نیز استفاده میشوند.
نخ کرک: کرک در اصطلاح به پشم های نرمی که روی بدن گوسفند، بز و شتر روییده و به هنگام شانه کردن بدن این حیوانات بین دندانه های شانه گیر می‌کنند گفته میشود. با توجه به کثرت قالیچه های موجود در بازار که به غلط به قالیچه های کرکی معروف هستند، میتوان گفت که این تعداد قالیچه مسلما نمیتوانند از پشم هایی که بدین طریق مشکل بدست می‌آیند بافته شده باشند. بلکه این قالیچه ها با استفاده از پشم های ظریفی مانند مرینوس بافته و تولید شده اند.
نخ ابریشم: الیاف ابریشم در قطر یکسان، به مراتب مستحکم تر از الیاف پشمی هستند. الیاف نخ ابریشم یا از پیله کرم ابریشم بصورت طبیعی حیوانی بدست می‌آیند و یا بصورت مصنوعی با ترکیب پلی استر تولید میشوند. نوع مصنوعی آن بدلیل دوام و کیفیت خیلی کمتری که دارد برای بافت تابلو فرش و فرش مناسب نیست. قیمت ابریشم طبیعی حدود 10 برابر ابریشم مصنوعی میباشد. شرکت آرازفرش برای نخ و نقشه های خود از ابریشم طبیعی و با کیفیت استفاده میکند.
بافت فرش و تابلو فرش با مصالح ابریشمی (تمام ابریشم) کاری بسیار ظریف و پرزحمت است. به همین دلیل فرش ها و تابلو فرش های گران قیمت و با رجشمار بالا بصورت تمام ابریشم بافته میشوند. گاهی از ابریشم بافت برای برق و درخشندگی و برجسته نشان دادن طرح و نقش مانند فرش های گل ابریشم و قسمت های روشن تابلو فرش ها، در پود آنها استفاده می‌کنند. تار (چله) های برخی فرش ها و اکثر تابلو فرش ها نیز از جنس ابریشم میباشند.
این مطلب را نیز بخوانید : تفاوت چله پنبه و چله ابریشم
نخهای ابریشمی در سایز های مختلف برای کاربردهای مختلف در بازار وجود دارند. از ابریشم های نازک برای بافت در تابلوفرش ها، گلدوزی و دوخت پارچه استفاده می‌کنند. ابریشم های با ضخامت متوسط برای چله (تار) فرش و تابلو فرش؛ و ابریشم های کلفت نیز برای بافت فرش های درشت بافت و گلیم استفاده میشوند.
نخ اکریلیک : الیاف اکریلیک از الیاف مصنوعی هستند که از پلیمری به نام پلی اکریلو نیتریل ساخته شده اند. این الیاف، سبک و نرم هستند و حالتی شبیه به پشم دارند. زمانی که اکریلیک بر روی پایه اصلی و کوتاه دستگاه ریسندگی ریسیده میشود، میتواند خاصیتی شبیه به پنبه داشته باشد. اکریلیک ها به انواع مختلفی مانند رنگی، رنگدانه، اکرو، طبیعی، سفید خام یا رنگ نشده تولید میشوند. اکریلیک به خوبی رنگ پذیر است و قابلیت شستشو دارد. این نوع نخ خاصیت ضد حساسیت دارد و نسبت به الیاف طبیعی بسیاز ارزان تر است. اکریلیک نسبت به بید، روغن و چربی، مواد شیمیایی و نور خورشید مقاوم است. اما پرز دار بودن آن از نقاط ضعف این نوع الیاف است.الیاف اکریلیک در تولید جوراب، روسری، دستکش، ژاکت، پارچه تزئینی و سایبان کاربرد دارد.
نخ ترکیبی پنبه-پلی استر: این نوع نخ، از نخ های ترکیبی است که از پرتقاضاترین نخ ها در بازار نساجی هستند. در تولید این نوع نخ، با به کارگیری ماشین آلات ریسندگی دو الیاف پنبه و پلی استر ترکیب میشود که این ترکیب با درصدهای مختلفی مانند 50-50 یا 65-35 انجام می شود. پنبه به دلیل زیردست نرم و لطیف و پلی‌استر به دلیل استحکام و درخشندگی، ترکیب مناسبی برای نخ ایجاد می‌کنند. در اکثر موارد، نسبت 65 درصد برای پنبه و 35 درصد برای پلی استر در نظر گرفته میشود تا نخ و پارچه تولید شده، نرم، راحت و سازگار با پوست باشد.
این نخ دارای ویژگی های مفید و خاصی است. نخ های پنبه پلی استر، دارای استحکام بالا بوده و در برابر پارگی دارای مقاومت بالایی هستند. از دیگر خاصیت های آن میتوان به جذب رطوبت، عدم تغییر شکل و مقاومت در برابر سایش و آب رفتگی اشاره کرد.
البته لازم به ذکر است که این نوع نخ در بافت فرش یا تابلو فرش کاربرد چندانی ندارد و بیشتر در صنعت نساجی و پارچه بکار میرود. نخ ترکیبی پنبه پلی استر عنصری مهم در صنعت پارچه و تولید پارچه است.
نخ مرینوس چیست ؟
مرینوس نوعی الیاف طبیعی حیوانی است که از پشم گوسفندی به همین نام تولید میشود. گوسفند مرینوس نوعی نژاد گوسفندی با ارزش است که نژاد آن از کشور اسپانیا سرچشمه گرفته است و با گذشت زمان به تمام نقاط جهان صادر شده است. پشم گوسفند مرینوس به عنوان بهترین و نرمترین پشم گوسفندی شناخته میشود. پشم گوسفند مرینوس نسبتا کوتاه است. این پشم با طول حدود 25 تا 125 میلی‌متر و قطر حدود 16 تا 24 میکرون میباشد.
این نخ به خاطر پرزهای بسیار نرم، ظرافت و استحکام بالایی که دارد از با ارزشترین و گران نخ های کاربردی است و به دلیل خصوصیاتی که نام برده شد، یکی از بهترین نخ های مورد استفاده در بافت فرش و تابلو فرش میباشد. علاوه‌بر خصوصیاتی که گفته شد کیفیت ریسندگی و حرارت‌بخشی بالای این نخ هم باعث شده تا محبوبیت گسترده‌ی خود را همچنان در صنعت بافندگی حفظ کند و به عنوان نخی درجه یک شناخته شود. نخ مرینوس، نه تنها در صنعت قالی‌بافی استفاده میشود بلکه یکی از بهترین الیاف به‌کار رفته در پارچه‌های لباس‌های باکیفیت است.
نخ مرینوس از لحاظ کاربرد در سه دسته تقسیم بندی می شود : نخ مرینوس نمره 14 ، نخ مرینوس نمره 17 ، نخ مرینوس نمره 20
هر کدام از دسته بندی های گفته شده برای فرش و تابلو فرش های دستباف با رجشمارهای مختلفی استفاده می شود. بعنوان مثال نخ نمره 20 برای فرش و تابلو فرش دستباف با رجشمار 48 الی 55 ؛ نخ نمره 17 برای رجشمار 45 الی 50 و نخ نمره 14 برای رجشمار 40 الی 45 استفاده می شود. تفاوت عمده این نخ ها بیشتر در ضخامت و قطر آنها بوده و تفاوت کمی در کیفیت دارند.
نخ مرینوس مورد استفاده در نخ و نقشه های شرکت آرازفرش، نخ مرینوس نمره 17 تولید شده در تبریز است.
نخ مورد استفاده در تابلو فرش دستباف
برای بافت تابلو فرش نخ های که استفاده میشوند، نخ های پشمی تولید شده از الیاف طبیعی حیوانی هستند. نخ مرینوس از بهترین نخ های مورد استفاده برای بافت فرش و تابلو فرش دستباف است که بدلیل خاصیت ها و ویژگی هایی که در بالا ذکر شد، با وجود قیمت بالاتر، محبوبیت گسترده ای میان بافندگان و تولید کنندگان تابلو فرش دارد.
نمره نخ
در نمره بندی، نمره نخ ها به دو دسته ی مستقیم و غیرمستقیم تقسیم میشوند.
نمره مستقیم : در روش مستقیم شماره گذاری نمره نخ، عبارت است از وزن واحد طول نخ. مانند وزن 1000 متر از نخ بر حسب گرم. این روش برای شماره گذاری ابریشم و الیاف مصنوعی متداول است.
نمره غیر مستقیم : نسبت واحدهای طول به واحد وزن، یعنی طول یک واحد از وزن نخ. این روش برای شماره گذاری نخهای پنبه، کتان، پشم و آزبست است. مانند نمره متریک: طول یک گرم نخ بر اساس متر. همین نوع محاسبه متریک در ایران مرسوم تر است.
نخ های پشمی مورد استفاده در تابلو فرش نیز به همین روش غیرمستقیم نمره گذاری میشوند. نمره ی نخ رابطه ی مستقیمی با ضخامت آن دارد که نشان دهنده نسبت طول نخ به وزن آن می باشد. به عنوان مثال اگر 100 متر از نخ یک لا 5 گرم برآورد شود با تقسیم 100 بر 5، عدد 20 بدست می آید. یعنی نمره ی نخ 20 می باشد. با این محاسبه در می یابیم که هر چه نمره نخ بیشتر باشد، ضخامت آن کمتر می شود. یعنی نخ با نمره 14 ضخیم تر از همان نخ با نمره 20 است.
همانطور که در بخش نخ مرینوس گفته شد، از این نمره گذاری ها به این مهم پی میبریم که نمره نخ بیشتر مربوط به ضخامت نخ در طول مشخصی از نخ است و تفاوت کیفیت با نمره آن مشخص نمیشود. در ادامه ویژگی های نخ خوب را بررسی میکنیم.
ویژگی نخ خوب
کیفیت: نخهایی که انتخاب می کنید باید از لحاظ جنس و نوع درست شدن شان از کیفیت بالایی برخوردار باشند. اگر نخی از کیفیت خوبی بر خوردار نباشد، نمی توان با آن محصولی خوب مانند تابلو فرش با کیفیت تولید کرد.
رنگ ثابت: سعی کنید نخهایی را تهیه کنید که رنگ ها ثابت باشد و پس از شست و شو کدر نشوند و رنگ خود را از دست ندهند. برای این که تشخیص دهید چه نخی رنگ آن ثابت است می تواند مقدار از نخ را در دست تان بگیرید و کمی آن را با آب خیس کنید. اگر رنگ داد که مشخص می شود که رنگ آن ثابت نیست ولی اگر رنگ نداد، نشان دهنده ثابت بودن رنگ نخ است.
نحوه تشخیص نخ با کیفیت برای تابلوفرش: نخ های مرینوس و نخ هایی که برای تابلو فرش بافته میشود، باید پرز کمی داشته باشند و ضخامت آنها نیز تقریبا ثابت باشد. اگر تفاوت ضخامت در دو نقطه از نخ خیلی زیاد باشد نشان دهنده کیفیت پایین آن است. همچنین رنگ آنها نیز ثابت بوده و با خیس کردن رنگ پس ندهند. به سفید بودن نخ نیز باید دقت شود. هرچه نخ سفیدتر باشد رنگ پذیری آن بهتر خواهد بود. (به تصویر زیر دقت کنید)
شفافیت: نخهایی که انتخاب می کنید باید دارای رنگ های شفافی باشد، به گونه ای که بتوان تنها به دیدن نخها احساس زیبایی و طراوت و تازگی آن را احساس کرد،. اگر نخها شفافیت نداشته باشند، جذابیت خود را از دست می دهند و نمی توان جنسی با کیفیت از این نخ تولید کرد.
استحکام: نخها باید مقاوم باشند و حالت تو پر داشته باشند. نخهایی که به راحتی پاره می شوند و حالت پوسیده به خود می گیرند ارزشی ندارند و در هنگام استفاده بسیار مشکل ساز می شوند.
سخن پایانی
در این مقاله، از صفر تا صد نخ را بررسی کردیم. نوع الیاف و روش های ریسندگی تا جنس نخ و انواع آن. سعی کردیم تا به کاربردها و جنس های مختلف نخ های مورد استفاده در حیطه کاری آرازفرش، یعنی نخ و نقشه و فرش و تابلو فرش دستباف بپردازیم. همچنین اصطلاحات رایج مورد استفاده در نخ های تابلو فرش اعم از نمره نخ و نخ های مرینوس و کیفیت های مختلف نخ ها را بررسی کردیم. بازهم هرگونه سوال و ابهامی درباره این مطلب بود، میتوانید در بخش نظرات آن را با ما در میان بگذارید.